Tijdschrift voor Slavische Literatuur

Er is geen twijfel over mogelijk dat ik dit alles vannacht heb gedroomd. Eerlijk waar, nooit heb ik kunnen denken dat een droom zo vol van betekenis kan zijn en zo helder. Maar alles wat in mijn droom gebeurde staat in geen verband met wat ik nu voel, tot wat mijn herinneringen mij vertellen. Waardoor anders onderscheidt zich een droom van de werkelijkheid, behalve dan dat deze is losgerukt van een samenhangende reeks gebeurtenissen die zich voltrekken in waaktoestand?

Ik droomde van een ridderkasteel, ergens aan de oever van de zee. Achter het kasteel bevond zich een veld en een oud, laagstammig pijnwoud. Voor het kasteel strekte zich de vlakte uit van grauwe golven. Het kasteel was grof gebouwd, gemaakt van schrikwekkend dikke stenen en vanaf de zijkant gezien leek het op een grillig gevormde wilde rots. De diepe ongelijke ramen leken op nesten van monsterlijke vogels. Binnen waren hoge, duistere vertrekken slechts gescheiden door holklinkende gangen.

Wanneer ik mij nu de inrichting van de kamers, de kleding van de mij omringende personen en andere kleine details herinner, wordt het mij duidelijk naar welke tijd deze droom mij heeft gebracht. Het was het verschrikkelijke, rigide, mog halfwilde middeleeuwse leven, nog vol van tomeloze opwellingen. Terwijl ik aan het dromen was besefte ik dat in eerste instantie nog niet, ik had slechts het duistere gevoel dat dit leven waarin ik was ondergedompeld mij vreemd was. Op de een of andere manier voelde ik mij een nieuwkomer in deze wereld.

Zo nu en dan werd dit gevoel sterker. Iets begon plotseling mijn geheugen te kwellen, als een naam die je maar niet te binnen wil schieten. Terwijl ik met een handboog vogels uit de lucht haalde, begon ik te verlangen naar andere, betere wapens. Ridders, van top tot teen bepantserd met ijzer, gewend aan het doden, slechts zoekend naar plunderingen, leken mij ontaard en ik zocht naar mogelijkheden tot een ander, verfijnder bestaan. Discussiërend met monniken over scholastische vraagstukken voorvoelde ik een ander soort kennis, dieper, volmaakter en vrijer. Maar toen ik mijn best deed om mij meer te herinneren, vervaagde mijn bewustzijn opnieuw.

Ik leefde in het kasteel als een gevangene, preciezer gezegd, als een gegijzelde. Ik had mijn eigen toren, ik werd met eerbied behandeld maar ik werd in de gaten gehouden. Ik had niets om mij mee bezig te houden, en deze nutteloosheid kwelde mij. Er was slechts één ding dat mijn leven nog geluk en verrukking gaf: ik beminde!

De heer van het kasteel heette Hugo von Riesen; een reus met een bulderende stem en zo sterk als een beer. Hij was weduwnaar. Maar hij had een dochter: Mathilde, slank en lang, met helblauwe ogen. Ze leek op de heilige Catharina die werd afgebeeld op de Italiaanse iconen, en mijn liefde voor haar was teder en intens. Omdat Mathilde het gehele huishouden leidde troffen wij elkaar enkele malen per dag, en elke ontmoeting vervulde mijn hart met gelukzaligheid.

Lange tijd durfde ik niet met Mathilde over mijn liefde voor haar te spreken, ook al verraadden mijn blikken uiteraard het geheim. Ik sprak de noodlottige woorden vrij onverwachts uit op een ochtend aan het einde van de winter. Wij troffen elkaar op een smalle trap die uitkwamn bij de wachttoren. Hoewel wij al meerdere malen alleen waren geweest – in de besneeuwde tuin, in de onverlichte zaal, bij het wonderlijke maanlicht – was het slechts op dit moment dat ik voelde dat ik niet langer kon zwijgen. Ik drukte me tegen de muur aan, stak mijn handen uit en zei: ‘Mathilde, ik houd van je!’ Mathilde werd niet bleek, liet enkel haar hoofd hangen en antwoordde zachtjes: ‘Ik houd ook van jou, jij bent mijn bruidegom.’

Daarna rende zij snel de trap op en ik bleef met uitgestoken armen achter bij de muur.

Zelfs de meest consistente droom vertoont enkele onderbrekingen in de handeling – ik kan me niets meer herinneren van wat er gebeurde in de dagen na mijn liefdesverklaring. Ik kan mij nog slechts voor de geest halen hoe Mathilde en ik met z’n tweeën langs de kust wandelden, hoewel het er op lijkt dat er intussen al enkele weken verstreken waren. In de lucht hing de geur van de lente, terwijl er om ons heen nog sneeuw lag. Woest schuimende witte golven sloegen bulderend tegen de stenen oever aan.

Het was avond en de zon ging onder in de zee als een vuurvogel, de randen van de wolken in vuur en vlam zettend. We liepen op enige afstand van elkaar. Mathilde droeg een met hermelijn gevoerde jas en de uiteinden van haar witte sjaal dansten in de wind. We droomden over de toekomst, over een gelukkige toekomst, terwijl we vergaten dat wij kinderen waren van verschillende volkeren, en dat zich tussen ons een kloof van vijandschap bevond.

Praten lukte ons nauwelijks, omdat ik de taal van Mathilde niet voldoende beheerste en zij mijn taal helemaal niet kende. Maar ook zonder woorden begrepen wij veel. Mijn hart gaat nog steeds sneller kloppen, wanneer ik terugdenk aan die wandeling langs de oever met dat duistere kasteel voor ons in de laatste zonnestralen van de dag. Ik ervoer, beleefde werkelijk geluk, of het nu droom of werkelijkheid was is niet van belang!

Ik denk dat het de volgende dag was, in de ochtend, dat mij werd medegedeeld dat Hugo mij wilde spreken. Ik werd naar hem toegebracht. Hugo zat op een hoge, met rendierhuiden beklede bank. Een monnik las hem brieven voor. Hugo was grimmig en boos. Toen hij mij zag, sprak hij mij streng toe: ‘Kijk eens aan! Weet je wat jouw landgenoten doen? Doet het jullie dan niets dat wij jullie verslagen hebben bij Izborsk. Wij hebben Pskov in brand gestoken, en jullie smeekten ons om genade. Nu roepen jullie om Aleksander, die pronkt met die opschepperige bijnaam Nevski. Maar wij zijn die Zweden niet! Ga zitten, en schrijf aan je naasten over onze kracht, zodat je volk tot inkeer kan komen. Doe je dit niet, dan zal niet alleen jij, maar zullen met jou alle andere gijzelaars zwaar moeten boeten.’

Het is moeilijk precies uit te leggen wat voor gevoel zich toen van mij meester maakte. Als eerste voelde ik een sterke liefde voor mijn vaderland in mij opkomen, een spontane, vanzelfsprekende affectie, zoals de genegenheid voor een moeder. Ik voelde dat ik een Rus was en dat zich tegenover mij vijanden bevonden, en dat ik hier niet alleen voor mijzelf zat, maar voor heel Rusland. Tegelijkertijd voelde ik droefheid, omdat het geluk waar ik zo met Mathilde over had gedroomd onomkeerbaar van mij weggleed en dat mijn liefde voor deze vrouw plaats moest maken voor de liefde voor mijn vaderland…

Ik was mij nog maar nauwelijks bewust van al deze gevoelens, of heel diep in mij ontbrandde plotseling een onverwachts licht: ik begreep dat ik sliep, en dat alles – dit kasteel, Hugo, Mathilde en mijn liefde voor haar – slechts mijn droom was. En plotseling voelde ik de behoefte opkomen om deze vervaarlijke ridder en de monnik die hem hielp in hun gezicht uit te lachen, aangezien ik wist dat er niets meer zou zijn, zodra ik wakker zou worden – geen gevaar, geen leed. Ik voelde van binnen een onweerstaanbare dapperheid omdat ik wist dat ik kon ontsnappen naar een wereld waar mijn vijanden mij niet konden volgen.

Ik hief mijn hoofd hoog op en antwoordde Hugo: ‘Je weet zelf dat jouw woorden niet waar zijn. Wie heeft jullie naar dit land gehaald? Deze zee is van de Russen, de Varjagen. Jullie kwamen om de Tsjoeden, Koeren en Lijven te dopen, maar in plaats daarvan bouwden jullie onze heuvels vol met burchten, onderdrukten jullie het volk en bedreigden jullie onze steden tot aan het Ladogameer. Aleksander Njevski vocht voor een heilig doel. Het doet mij deugd dat het volk van Pskov hun gegijzelden niet heeft gespaard. Ik zal niet schrijven wat u van mij vraagt, maar ik laat weten dat wij tegen jullie ten strijde zullen trekken. God sta ons bij!’

Ik zei dit alsof ik op een toneel stond en koos met opzet verouderde uitdrukkingen, zodat deze zou passen voor deze tijd, en mijn woorden deden Hugo in razernij ontsteken.

‘Hond!’ Schreeuwde hij me toe – ‘Tataarse slaaf! Ik laat je radbraken!’ Opeens herinnerde ik me, als een visioen dat zich aan mij openbaarde, de loop van de Russische geschiedenis en als een profeet sprak ik plechtig en streng tot de Duitsers:

‘Aleksander zal jullie verslaan op het ijs van het Peipusmeer. Hoeveel ridders daar onthoofd zullen worden weet niemand. Maar onze afstammelingen zullen over dit hele land heersen en jullie afstammelingen zullen aan hun onderdanig zijn. Besef dat goed!’

‘Breng hem weg!’, schreeuwde Hugo. Van woede zwollen de aderen in zijn nek op en kleurden blauw.

Zijn dienaars haalden mij weg. Ze brachten mij niet naar mijn toren maar naar een stinkende, donkere kelder.

De dagen sleepten zich voort in duisternis en vochtigheid. Ik lag op rottend stro, en kreeg beschimmeld brood als eten toegeworpen. Dagenlang hoorde ik geen menselijke geluiden. Mijn kleren werden al snel rafelig, mijn haren raakten in de klit, mijn lichaam raakte bedekt met zweren. Alleen in ongrijpbare dromen dacht ik aan de zee en de zon, aan de lente en de frisse lucht, aan Mathilde. Maar in de nabije toekomst wachtten mij het rad en de pijnbank.

Zo echt als het geluk van mijn ontmoetingen met Mathilde leek, zo echt was ook mijn lijden in die kerker van haar vader. Maar ik was me er constant van bewust dat ik sliep en enkel een slechte droom beleefde. Wetende dat het moment van ontwaken zou komen en de muren van deze gevangenis zouden verdwijnen als sneeuw voor de zon, vond ik diep van binnen de kracht om zonder klagen dit leed te ondergaan. Het voorstel van de Duitsers om mijn vrijheid te kopen door mijn vaderland te verraden heb ik met trots afgeslagen. En diezelfde vijanden begonnen mijn standvastigheid te waarderen, hetgeen mij minder moeite kostte dan zij dachten.

Op dit punt werd mijn droom onderbroken. Misschien ben ik gedood door de beul of heeft de IJsveldslag van 5 april 1241 mij gered uit die kerker, samen met de andere gegijzelden uit Pskov. Maar ik werd simpelweg wakker. En hier zit ik dan aan mijn schrijftafel, omringd door bekende, geliefde boeken, beschrijf mijn droom en besluit om vanaf deze dag mijn gewone leven te beginnen. Hier, in deze wereld, tussen deze mensen in de buitenwereld, ben ik thuis, ben ik in de realiteit…

Maar vanuit de duistere diepte van mijn bewustzijn stijgt langzaam een vreemde en beangstigende gedachte in mij op: wat nu als ik op dit moment slaap en droom en straks plotseling wakker word op het stro, daar in die kelder in het kasteel van Hugo von Riesen?


Vertaling Trudie Stoppelenburg