Tijdschrift voor Slavische Literatuur

Vertaalwedstrijd Pegasus 2019

Gedicht van Osip Mandelstam

‘Poetry is what gets lost in translation’, zei de Amerikaanse dichter Robert Frost. Dat geslaagde poëzievertalingen mogelijk zijn, bewijst echter ook deze Mandelstam-vertaalwedstrijd. De jury, bestaande uit Jenny Stelleman, Kees Mercks en Eric Metz, had de eer en het genoegen om de inzendingen van 14 moedige vertalers te beoordelen.

Het jureren van literaire vertalingen is geen sinecure, al helemaal niet wanneer het om poëzie gaat. Er zijn geen vaste objectieve criteria aan de hand waarvan je via een optel- of aftreksom deze of gene vertaling door de mangel kunt halen. Het gaat steeds om een combinatie van factoren, een voortdurende afweging van wat hier goed of beter is ten opzichte van daar. Een andere Amerikaanse dichter, Ezra Pound, schreef dat een poëzievertaler eigenlijk maar twee mogelijkheden heeft: hij of zij maakt ofwel een nieuw gedicht, ofwel een vertaling die doet denken aan een foto waarop één kant van een beeldhouwwerk te zien is. Het is, met andere woorden, meestal onmogelijk om alle vormelijke en inhoudelijke aspecten van het oorspronkelijke gedicht te behouden.

Voor ons ligt een nog niet eerder in het Nederlands vertaald gedicht van Mandelstam. Dat we de jij-figuur als Nadezjda Mandelstam mogen identificeren, is lang niet zeker. Volgens sommige commentatoren is de geadresseerde een zekere Maria Petrovych, een dichteres en vertaalster op wie Osip enige tijd smoorverliefd is geweest (de ‘smalle schouders’, узкие плечи, in het gedicht doen denken aan de ‘kleine schouders’, маленькие плечи, in een ander gedicht van Mandelstam, dat zeker over Petrovych gaat). In elk geval is het duidelijk dat het gedicht van deze vertaalwedstrijd op een intieme manier gedeelde tragiek evoceert, tegen de achtergrond van de stalinistische repressie in het midden van de jaren dertig.

In formeel opzicht valt de opbouw met tweeregelige verzen op, maar ook het rijm, de herhaling van halve regels en het ritme dan wel metrum. Over de tweeregelige opbouw hoeft geen discussie te ontstaan. Die is uiteraard door iedere inzending behouden. Bij het rijm ligt het al iets anders. Vier van de veertien inzendingen hebben een poging gedaan het rijm te respecteren, maar vaak kwam dat niet neer op respecteren, maar op fabriceren. Het resultaat vertoonde dan een zekere gekunsteldheid en dat wil je juist zien te vermijden. De poging was loffelijk, maar het resultaat niet altijd geslaagd.

Naar het oordeel van de jury sprong de winnende vertaling eruit door haar compactheid met betrekking tot de formele kant en de correctheid voor wat betreft de inhoudelijke kant. Deze vertaling staat als een huis en kan gelezen worden als een origineel gedicht dat niettemin trouw is aan de brontekst.

Твоим узким плечам под бичами краснеть, Под бичами краснеть, на морозе гореть. Твоим детским рукам утюги поднимать, Утюги поднимать да верёвки вязать. Твоим нежным ногам по стеклу босиком, По стеклу босиком, да кровавым песком. Ну, а мне за тебя чёрной свечкой гореть, Чёрной свечкой гореть да молиться не сметь.		Jouw smalle schouders tot bloedens gegeseld, tot bloedens gegeseld, verbrand in de kou Jouw jonge vingers die strijkijzers dragen, die strijkijzers dragen, zich snijden aan touw Jouw tere voeten die scherven betreden, die scherven betreden, je bloed in het zand En ik ben jouw doodskaars, ik zal moeten branden, Ik zal moeten branden, en bid niet - uit angst Vertaling Ad Winnubst