I
Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitove
I lamenty, i skargi Symonidowe,
Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania
I żale, i frasunki, i rąk łamania,
Wszytki a wszytki za raz w dom się mój noście,
A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomożcie,
Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliła
I wszytkich moich pociech nagle zbawiła.
Tak więc smok, upatrzywszy gniazdko kryjome,
Słowiczki liche zbiera, a swe łakome
Gardło pasie; tymczasem matka szczebiece
Uboga, a na zbójcę coraz się miece,
Prózno! bo i na samę okrutnik zmierza,
A ta nieboga ledwe umyka pierza.
‘Prózno płakać’ – podobno drudzy rzeczecie.
Cóż, prze Bóg żywy, nie jest prózno na świecie?
Wszytko prózno! Macamy, gdzie miękcej w rzeczy,
A ono wszędy ciśnie! Błąd – wiek człowieczy!
Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować,
Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować?
II
Jeslim kiedy nad dziećmi piórko miał zabawić,
A k’woli temu wieku lekkie rymy stawić,
Bodajżebych był raczej kolebkę kołysał
I z drugimi nieważne mamkom pieśni pisał,
Którymi by dziecinki noworodne spiły
I swoich wychowańców lamenty tóliły!
Takie fraszki mnie zbierać pożyteczniej było
Niźli, w co mię nieszczęście moje dziś wprawiło,
Płakać nad głuchym grobem mej wdzięcznej dziewczyny
I skarżyć się na srogość ciężkiej Prozerpiny.
Alem użyć w obojgu jednakiej wolności
Nie mógł: owom ominął, jako w dordzałości
Dowcipu coś ranego; na to mię przygoda
Gwałtem wbiła i moja nienagrodna szkoda.
Ani mi teraz łacno dowiadać się o tym,
Jaka mię z płaczu mego czeka cześć na potym.
Nie chciałem żywym śpiewać, dziś umarłym muszę,
A cudzej śmierci płacząc, sam swe kości suszę.
Prózno to! Jakie szczęście ludzi naszladuje,
Tak w nas albo dobrą myśl, albo złą sprawuje.
O prawo krzywdy pełne! O znikomych cieni
Sroga, nieubłagana, nieużyta ksieni!
Tak li moja Orszula, jeszcze żyć na świecie
Nie umiawszy, musiała w ranym umrzeć lecie?
I nie napatrzawszy się jasności słonecznej
Poszła nieboga widzieć krajów nocy wiecznej!
A bodaj ani była świata oglądała!
Co bowiem więcej, jeno ród a śmierć poznała?
A miasto pociech, które winna z czasem była
Rodzicom swym, w ciężkim je smutku zostawiła.
III
Wzgardziłaś mną, dziedziczko moja ucieszona!
Zdałać się ojca twego barziej uszczuplona
Ojczyzna, niżlibyś ty przestać na niej miała.
To prawda, żeby była nigdy nie zrównała
Z ranym rozumem twoim, z pięknymi przymioty,
Z których się już znaczyły twoje przyszłe cnoty.
O słowa! o zabawo! o wdzięczne ukłony!
Jakożem ja dziś po was wielce zasmucony!
A ty, pociecho moja, już mi się nie wrócisz
Na wieki ani mojej tesknice okrócisz!
Nie lza, nie lza, jedno się za tobą gotować,
A stopeczkami twymi ciebie naszladować.
Tam cię ujźrzę, da Pan Bóg, a ty więc drogimi
Rzuć się ojcu do szyje ręczynkami swymi!
IV
Zgwałciłaś, niepobożna Śmierci, oczy moje,
Èem widział umierając miłe dziecie swoje!
Widziałem, kiedyś trzesła owoc niedordzały,
A rodzicom nieszczęsnym serca się krajały.
Nigdyć by ona była bez wielkiej żałości
Mojej umrzeć nie mogła, nigdy bez ciężkości
I serdecznego bolu, w ktorymkolwiek lecie
Mnie by smutnego była odbiegła na swiecie;
Alem ja już zjej śmierci nigdy żałościwszy,
Nigdy smutniejszy nie mógł być ani teskliwszy.
A ona, by był Bóg chciał, dłuższym wiekiem swoim
Siła pociech przymnożyć mogła oczom moim.
A przynamniej tymczasem mogłem był odprawić
Wiek swój i Persefonie ostatniej się stawić,
Nie uczuwszy na sercu tak wielkiej żałości,
Której rownia nie widzę w tej tu śmiertelności.
Nie dziwuję Niobie, że na martwe ciała
Swoich namilszych dziatek patrząc skamieniała.
V
Jako oiliwka mała pod wysokim sadem
Idzie z ziemie, ku górze macierzyńskim śladem,
Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc,
Sama tylko dopiro szczupłym prątkiem wschodząc:
Tę jesli, ostre ciernie lub rodne pokrzywy
Uprzątając, sadownik podciął ukwapliwy,
Mdleje zaraz, a zbywszy siły przyrodzonej,
Upada przed nogami matki ulubionej –
Takci się mej namilszej Orszuli dostało.
Przed oczyma rodziców swoich rostąc, mało
Od ziemie się co wznióswszy, duchem zaraźliwym
Srogiej Śmierci otchniona, rodzicom troskliwym
U nóg martwa upadła. O zła Persefono,
Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?
VI
Ucieszna moja spiewaczko! Safo słowieńska!
Na która nie tylko moja cząstka ziemieńska,
Ale i lutnia dziedzicznym prawem spaść miała!
Tęś nadzieję już po sobie okazowała,
Nowe piosnki sobie tworząc, nie zamykając
Ustek nigdy, ale cały dzień prześpiewając,
Jako więc lichy słowiczek w krzaku zielonym
Cała noc prześpiewa gardłkiem swym ucieszonym.
Prędkoś mi nazbyt umilkła! Nagle cię sroga
Śmierć spłoszyła, moja wdzięczna szczebiotko droga!
Nie nasyciłaś mych uszu swymi piosnkami,
I tę trochę teraz płacę sowicie łzami.
A tyś ani umierając śpiewać przestała,
Lecz matkę, ucałowawszy, takeś żegnała:
‘Już ja tobie, moja matko, służyć nie będę
Ani za twym wdzięcznym stołem miejsca zasiędę;
Przyjdzie mi klucze położyć, samej precz jechać,
Domu rodziców swych miłych wiecznie zaniechać.’
To i czego żal ojcowski nie da serdeczny
Przypominać więcej, był jej głos ostateczny.
A matce, słysząc żegnanie tak żałościwe,
Dobre serce, że od żalu zostało żywe. |
I
Alle smart van Heraclitus, alle tranen
Uit Simonides’ gezangen, kom toch samen;
Ieder lied van leed en kommer, al het zuchten
Dat zo klaaglijk zweeft door ’t aardrijk en zijn luchten,
Kom toch samen in mijn huis, aanschouw mijn lijden
Nu de schaamteloze dood mij heeft gescheiden
Van mijn dierbaar dochterlief: ach, kom bij mij staan
En wees mijn stem, van elke blijde toon ontdaan.
Het is gelijk wanneer het oog der oude slang
Valt op het nest vol kleine nachtegalen, bang
Voor dit vraatzuchtig dier: de moedervogel slaakt
Onzaâlge kreten als de wrede rover naakt –
Vergeefs!, zij kan dit ellendig beest niet weren,
Vluchten moet zij, redt nog juist haar eigen veren.
‘Vergeefse tranen’, zegt mij al wat adem heeft.
Wat is er níet vergeefs, o God van al wat leeft?
Alles vergeefs! Door afgronden omgeven
Tasten wij rond. Een dwaalspoor is het mensenleven!
Schenkt iets nog leniging? Neergezeten treuren?
Of pijnen bekampen die de ziel verscheuren?
II
Zou het mijn roeping zjjn geweest, ik had zo gaarne
Geschilderd met mijn verzenveer het spel op aarde
Van kinderen, had voor de min een lied geschreven
Dat zij kan zingen voor het pasgeboren leven
Zo lang zij ’t op haar armen wiegt in zacht vermanen
Dat stelpt het vloeien van klein leed en kleine tranen!
Zulke spelerijen had ik liever geschapen
Dan wat het lot mijn veer beveelt: mijn vroeg ontslapen
Dochterlief in weeklachten bezingen aan het graf
Sinds Proserpina met grimmig duister haar omgaf.
Mijn kiezen echter was nooit vrij om te bewegen:
Volwassen voeld’ ik mij het kinderlied ontstegen,
Te laat is ’t heden om de klaagzang te ontwijken
Die zich als een rots welke spoedig zal bezwijken
Boven mij verheft waar ik het uitschreeuw en mij niet
Om eeuw’ge roem bekommer, doch enkel om verdriet.
Ik, die nimmer zong om een sterveling te vleien,
Tracht nu de Hades te vermurwen door te schreien,
Maar vergeefs! De wetten zijn gelijk voor iedereen;
Ja, het noodlot hangt aan elk van ons als molensteen.
O, recht dat onrecht is: Onverbiddelijke schim,
Wat maakt u zulk een strenge, hardvochtige vorstin?
Moest waarlijk mijn Ursula, amper onder de zon,
Sterven in haar ochtendgloren, eer zij lopen kon?
O, juist zij! Nog eer zij had gebloeid in al haar pracht
Werd zij geroofd; ach, verzwond in de somberste nacht!
Had zij de wereld nu maar niet gezien!
Geboren, Gestorven is zij – en meer was haar niet beschoren!
Kortstondig schonk zij vreugde; is toen heengevlogen,
Schonk mij een hart als onder lood terneergebogen.
III
Wat kon Jij anders dan mijn erfenis versmaden!
Wat baatte jou, lief nageslacht, jouw schrale vader
En diens nalatenschap van louter stof en stenen?
Nooit ofte nimmer kon dat aardse goed zich meten
Met al jouw pril vernuft, jouw vroege schoon, mijn vreugde
Als ik bemerkt’ in jouw gezicht aanstaande deugden.
O, woorden! O, genoeglijk spel! O, jouw bewegen!
Hoe diep ben ik, die ’t àl ontbeert, ineengezegen!
Jij zult, mijn troostend licht, nu nimmer wederkeren
Om blij te stralen, pijn en ouderdom te weren!
Eén weg, één weg is er voor mij slechts uitverkoren:
Ik ga waar jij lichtvoetig liep, treed in jouw sporen
Tot waar ik, zo de Here God het wil, jouw armen
Naar mij zie uitgestrekt, voel dat zij mij verwarmen!
IV
Dood, krenker, goddeloze dwingeland! Mijn ogen,
Zij braken, ziend’ hoe gij mijn dochterlief kwam roven!
Zij moesten zien hoe gij die vrucht, nog onvoldragen,
Weg van de ouderlijke takken hebt geslagen.
Was zij gestorven in de rijpe meisjesjaren,
Ook dán zou ’t ongelukkig vaderhart een zware
Wond zijn toegebracht; doch zulk een onderbroken vlucht
Vermag toch niet mij ieder sprankje aan de lucht
Door somb’re wolken af te laten nemen, zo het is
In ’t heden, mij begravend onder smart en gemis.
Had onze God haar toch meer tijd willen verlenen,
Wel zou ik zijn behoed voor al dit bitter wenen.
Dan was ik voortgeschreden op mijn levenspaden:
Met zwaar doch kalm gemoed zag ik in ’t vastberaden
Oog van Persephone, dat nergens in mijn wezen
Jammerklachten wrang als de huidige kon lezen.
Maar nu mij trof wat eens Niobe deed verstijven
Zijn plots versteend mijn hart, mijn ziel, mijn hand, mijn schrijven.
V
Als een olijf die nog maar amper is ontsproten,
Vanuit de aarde zich een weg omhoog wil stoten,
Zonder twijg of blad naast voldragen bomen opschiet
Als louter schriele stam, weinig méer dan een grasspriet;
En eenmaal door het scherpst van de sikkel geschonden
– Dat netels, doornen wegmaait van de goede gronden –
Ineenzijgt, kracht verliest, en omvalt in de gaarde
Nabij de wortel van d’olijfboom die hem baarde:
Zulk lot nu heeft mijn liefste Ursula getroffen.
Zij viel de brute adem van de Dood ten offer.
Al had zij zich niet hoger dan de dauw verheven,
Al werd haar zó veel ouderliefde meegegeven:
Zij werd geveld en viel. Persephone, o luister,
Gij kwade: helpt mij ’t brandend schreien in het duister?
VI
Mijn Slavische Sappho! Mijn zangeres, mijn vreugde!
Mijn erfgename, o!, hoezeer het mij verheugde
Dat jij niet louter stof en zand – mijn aardse zaken –
Doch ook mijn goede luit tot jouw bezit mocht maken!
Hoe meesterlijk schiep jij de schoonste liederkransen,
Die jij de wereld nooit versagend vóórzong als een
Geringe nachtegaal, onzichtbaar in groen lover,
Die ons in donk’re stonden met zijn keel betovert.
Maar hoe gezwind verstomde jij! Hoe barre dood verhief
Jouw vlucht, jouw lied vèr boven ons, mijn kwett’rend lief!
Mijn oor was geenszins van jouw liederen verzadigd;
Mijn oog moet in tranen betalen, overdadig,
Het weinige dat ik beluisterde. Geen einde
Nam zelfs jouw lied toen jij van moeder werd gescheiden:
‘Geef mij een kus, mijn lieve moeder, ik ga henen,
Ben spoedig van jouw tafel, jouw zijde verdwenen;
Ben tot een reis geroepen, leg nu mijn sleutels neer,
Verlaat mijn ouderlijk huis en kom er nimmer weer.’
Zo klonken van haar laatste zang de laatste woorden,
Zij galmen in mijn vaderhart sinds ik ze hoorde.
En ’t moederhart, zo innig-smartelijk vaarwel gezegd,
Slaat amper nog, ten diepste moederlijk ontrecht.
Vertaling P.B. Kempe
|
